Μαρία Ιορδανίδου, Στην εποχή του τσιμέντου και της πολυκατοικίας

Στην εποχή του τσιμέντου και της πολυκατοικίας 

                                   

    ΜΑΡΙΑ ΙΟΡΔΑΝΙΔΟΥ   (1897-1989)

 Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:  

                                     Στην εποχή του τσιµέντου και της πολυκατοικίας

ΘΕΜΑΤΙΚΑ   ΚΕΝΤΡΑ

• Η απρόσωπη ζωή, οι άνθρωποι και τα διαµερίσµατα σε µια σύγχρονη τσιµεντούπολη
• Προβλήµατα από τη συγκατοίκηση πολλών οικογενειών στις σύγχρονες πολυκατοικίες
• Εργαζόµενες µητέρες µε παιδιά. Οι δυσκολίες στην ανατροφή και στη διαπαιδαγώγηση

Εισαγωγικά:

  Το απόσπασμα προέρχεται από το μυθιστόρημα της Μ. Ιορδανίδου Η αυλή μας, στο οποίο η συγγραφέας μας περιγράφει σκηνές από τη ζωή στη σύγχρονη τσιμεντούπολη.

 Το μυθιστόρημα είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικό.

 Να διαβάσετε προσεκτικά το εισαγωγικό σημείωμα του βιβλίου σας.

Δομή- ενότητες:

1. « Ζούμε στην εποχή… στον τοίχο»: η τυποποιημένη κατασκευή των διαμερισμάτων και ο ομοιόμορφος τρόπος ζωής των ενοίκων.
2. « Αλλάζουν οι καιροί… ένας τοίχος»: η αποξένωση, ο φόβος της ανώνυμης συγκατοίκησης στην πολυκατοικία και η ενόχληση από τους θορύβους και τις συζητήσεις των γειτόνων.
3. « Από το λουτροκαμπινέ… και ησυχάσαμε»: η υστερική συμπεριφορά της μητέρας του διπλανού διαμερίσματος και οι νευρικές αντιδράσεις του παιδιού.

Ερμηνευτικά:

Ø  τα κυριότερα θέματα που θίγονται στο απόσπασμα είναι: η ζωή, οι άνθρωποι και τα διαμερίσματα σε μια σύγχρονη τσιμεντούπολη, τα προβλήματα που δημιουργεί η συγκατοίκηση πολλών οικογενειών στις σύγχρονες πολυκατοικίες, οι εργαζόμενες μητέρες και η δυσκολίες στην ανατροφή και στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών.

Ø  Στην πρώτη ενότητα θίγεται το θέμα της ασφυκτικής ζωής σε ένα διαμέρισμα. Τα σύγχρονα διαμερίσματα μοιάζουν με κλουβιά, χωρίς φως, χωρίς παράθυρα. Αυλές δεν υπάρχουν, μόνο ακάλυπτοι χώροι , συνήθως ανήλιαγοι. Τα διαμερίσματα είναι στενάχωρα και απρόσωπα, βαρετά, αποπνικτικά, απωθητικά. Τα μακρόστενα μπαλκόνια τους παρομοιάζονται εύστοχα στο κείμενο με κατάστρωμα βαποριού. Τα δωμάτια είναι τόσο μικρά που μοιάζουν διάδρομοι. Η ζωή σε αυτά τα κλουβιά είναι ασφυκτική. Δεν μπορεί η νοικοκυρά να φροντίσει τη διαρρύθμιση του σπιτιού της, αφού όλα είναι προσχεδιασμένα από τον εργολάβο. Η έλλειψη χώρου έκανε τους εργολάβους να αξιοποιήσουν όλες τις γωνιές του διαμερίσματος. Έτσι από την αρχή έχει οριστεί η θέση για κάθε έπιπλο και χρηστικό αντικείμενο του σπιτιού. Τα παραδείγματα του ομοιόμορφου και στενάχωρου αυτού τρόπου ζωής στο κείμενο(πρώτη ενότητα) είναι πολλά. Η νοικοκυρά έχασε το δικαίωμα να φτιάξει τη γωνιά της. Αυτό για τη συγγραφέα- αφηγήτρια, που είναι Κωνσταντινοπολίτισσα, έχει ιδιαίτερη σημασία, αφού οι Πολίτισσες είναι «βασίλισσες»  του σπιτιού τους. Με ειρωνικό τρόπο η αφηγήτρια μας δείχνει πως οι άνθρωποι έχασαν την ελευθερία τους.

Ø  Στη δεύτερη ενότητα μας παρουσιάζει κάποια άλλα προβλήματα που δημιουργούνται από τη συμβίωση πολλών ενοίκων στην πολυκατοικία. Στην ισοπεδωτική ομοιομορφία των διαμερισμάτων, που ανάφερε πριν, έρχεται να προστεθεί ο φόβος, που κάνει τους ανθρώπους ψυχρούς (αγγλοπρεπείς). Η ανωνυμία της συγκατοίκησης οδηγεί στην αποξένωση, στην εσωστρέφεια. Χαρακτηριστικά λέει η αφηγήτρια «έχασαν οι ρωμιοί τη ρωμιοσύνη τους» και εννοεί πως έχασαν τις παραδοσιακές αξίες της φιλίας, της φιλοξενίας, της ευγένειας, της αλληλεγγύης. Αυτές τις αρετές η Πολίτισσα αφηγήτρια τις έχει συνδυασμένες με τη φύση του Έλληνα. Τώρα απογοητευμένη διαπιστώνει πως χάθηκαν και οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με εσωστρέφεια, φόβο, είναι τυπικοί, δεν ανοίγουν τα σπίτια και τις καρδιές τους, είναι καχύποπτοι, αδιάφοροι («ρινοκερίτις»), αντικοινωνικοί. Πολλές φορές ούτε που γνωρίζονται μεταξύ τους.

Ø  Ακόμη αναφέρεται σε άλλα χαρακτηριστικά προβλήματα της ζωής στις πολυκατοικίες, όπως είναι η ενόχληση από τους θορύβους και τις συζητήσεις των γειτόνων. Οι τοίχοι των διαμερισμάτων είναι τόσο λεπτοί που ακούγονται τα πάντα. Έτσι συχνά η προσωπική ζωή των ενοίκων απασχολεί το γείτονα, ο οποίος άθελα του την παρακολουθεί και κατά κάποιον τρόπο συμπάσχει.

Ø  Στην τελευταία ενότητα η αφηγήτρια αναφέρεται σε μια οικογένεια που ζει στο διπλανό διαμέρισμα. Η εργαζόμενη μητέρα συμπεριφέρεται υστερικά στο παιδί της και το παιδί αντιδρά νευρωτικά και τρομαγμένα. Η μητέρα κουρασμένη από τη δουλειά και αγχωμένη δεν ξέρει πώς να διαπαιδαγωγήσει το μικρό παιδί, του φέρεται εξουσιαστικά και αντιπαιδαγωγικά. Αντιλαμβανόμαστε πόσο πιεστική είναι η ζωή των μεγάλων που ξεσπούν στα παιδιά τους και δεν ξέρουν πώς να τα μεγαλώσουν. Οι αντιδράσεις του παιδιού είναι νευρικές και δείχνουν πως το επηρεάζει αρνητικά αυτή η στάση της μητέρας του. Η αξιοπρέπεια του μικρού παιδιού έχει πληγωθεί και για να αμυνθεί αρνείται να φάει. Έτσι εκδικείται για το ξύλο και την εγκατάλειψη. Η αφηγήτρια, άθελα της, παρακολουθεί τη σκηνή και προβληματίζεται. Αντιδρά και αρχικά επεμβαίνει διακριτικά και ευγενικά, συμβουλεύοντας την μητέρα. Παρεμβαίνει δυναμικά για να προστατέψει το παιδί από τη βιαιότητα της μητέρας του. Όταν μάλιστα η μητέρα απείλησε να μπατσίσει το παιδί η αφηγήτρια οργίστηκε.

Ø  Η φράση « έχουν την αξιοπρέπειά τους τα παιδιά» σε συνδυασμό με το γαλλικό ρητό συνοψίζουν τις θέσεις της συγγραφέως και αφηγήτριας για τα δικαιώματα και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Τα παιδιά έχουν κι αυτά δικαιώματα και χρειάζονται σωστή διαπαιδαγώγηση. Χρειάζονται αγάπη, στοργή, υπομονή.

Πρόσωπα- Χαρακτήρες:

Ø  Αφηγήτρια: είναι μια γυναίκα μεγάλης ηλικίας που δεν αντέχει την ασφυκτική ζωή στο διαμέρισμα. Από την αρχή του αποσπάσματος φαίνεται η απογοήτευση, η δυσφορία της και αυτό το εκφράζει με τις ειρωνείες στην πρώτη ενότητα. Νοιώθει εγκλωβισμένη, δεν μπορεί να έχει τη δική της γωνιά. Ακόμη απογοητεύεται από την ψυχρότητα, το φόβο και την αποξένωση στις πολυκατοικίες. Προβληματίζεται και απορεί που οι Έλληνες έχασαν τις παραδοσιακές τους αξίες. Παρακολουθεί, άθελα της τις ζωές των άλλων. Από την παρέμβασή της στη σκηνή της μητέρας και του παιδιού, φαίνεται πως νοιάζεται. Είναι ένα σκεπτόμενο άτομο, με πείρα, καλοπροαίρετο. Δεν αποδέχεται τη βία. Ξέρει από παιδιά και τα αγαπά. Προβληματίζεται, αγωνιά για την τύχη του παιδιού. Αντιδρά αρχικά ήρεμα κι έπειτα οργισμένα. Είναι έτοιμη να ορμίσει στην μητέρα.(Ναι, πραγματικά τρελάθηκα).

Ø  Μητέρα: υστερική, βίαιη, αγχωτική. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, η αγχωτική εργασία, το πιεστικό ωράριο, την έχουν κάνει να μη διαπαιδαγωγεί σωστά το παιδί, να του φέρεται άσχημα. Χάνει τον έλεγχο και αντιδρά άσχημα.

Αφηγηματικά στοιχεία:

Ø  Αφηγητής: η αφηγήτρια είναι δραματοποιημένη- συμμετέχει στη δράση. Είναι ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας που αφηγείται. Αυτό φαίνεται και από το πρόσωπο στο οποίο γίνεται η αφήγηση, δηλαδή σε α΄ ενικό. Μιλάει για τον εαυτό της, αυτή είναι η πρωταγωνίστρια. Άλλωστε έχει στοιχεία αυτοβιογραφικά  που μας κάνουν να ταυτίζουμε την αφηγήτρια με τη συγγραφέα.

Ø  Αφηγηματικοί τρόποι: στο απόσπασμα εναλλάσσονται η αφήγηση με το διάλογο και έτσι το κείμενο γίνεται πιο ζωντανό και παραστατικό. Παρατηρούμε κι ένα σχόλιο της αφηγήτριας («Αλλάζουν οι καιροί…τη ρωμιοσύνη τους»).

Εκφραστικά μέσα:

Ø  Παρομοιώσεις: «θυμίζει κατάστρωμα βαποριού», «μοιάζει διάδρομος», «Στέκεται μπροστά του σαν κολόνα πάγου»

Ø  Μεταφορά: «Εκεί που θα κουρνιάσει..»

Ø  Ειρωνεία: «Εσωτερικά τα λένε…δρόμο», «… μπαλκόνι που ζώνει… βαποριού», «η κάθε κάμαρα… διάδρομος», «Πως επιπλώνεται… της μόδας», «Η απόσταση… στον τοίχο». Η αφηγήτρια ειρωνεύεται τον ομοιόμορφο και τυποποιημένο τρόπο ζωής στα σύγχρονα διαμερίσματα, την τυποποιημένη διάταξη των επίπλων, που δεν αφήνουν την νοικοκυρά να ανασάνει και να φτιάξει το χώρο της.

Ø  Γνωμικό: «Αλλάζουν οι καιροί, αλλάζουν οι άνθρωποι», «Έχουν την αξιοπρέπεια τους τα παιδιά», η γαλλική φράση.

Γλώσσα:

    Παρατηρούμε αμεσότητα προφορικού λόγου και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται είναι καθημερινό. Οι λέξεις είναι απλές, καθημερινές, όχι μόνο στα διαλογικά μέρη, αλλά και στα αφηγηματικά. ( είναι όλο μπαλκονόπορτες, την κόχη της, να πιει το καφεδάκι της, να μην κουτουλήσεις, τα μούτρα, αγουροξυπνημένο, το μπικ-μπικ του αυτοκινήτου, θα σε μπατσίσω, με τραβοκοπά, πάω να πιάσω την πόρτα τους με τις κλωτσιές, έγινε πετσί και κόκαλο κλπ.)

Τα έργα της :

 

                                                         

Λωξάντρα 

           Η τηλεοπτική μεταφορά του ομώνυμου βιβλίου της Μ. Ιορδανίδου.

Η θεατρική μεταφορά του ομόνυμου βιβλίου από το ΚΘΒΕ.